موسیر گیاهی نام آشنا با خواص فراوان

موسیر (Allium hirtifolium) از خانواده Alliaceae  بومی ایران است و به عنوان یک گونه وحشی در کوه‌های زاگرس رشد می‌کند (۱).

اطلاعات کمی در مورد ترکیبات موجود در این گیاه وجود دارد. ساپونین، ساپوجنین، ترکیبات سولفوریک (تیوسولفینات‌ها) و فلاونوئیدها، از جمله کئورستین و کمپفرول، در گونه‌های مختلف از جنس آلیوم یافت می‌شوند. تحقیقات نشان داده است که پیاز و گل‌های موسیر دارای چگالی بالایی از فلاونوئید گلیکوزیدیک هستند (۲ و ۳). ترکیبات دی‌سولفید و تری‌سولفید مهم ترین ترکیبات موجود در گونه‌های جنس Allium هستند.

موسیر به حالت خشک شده و لایه لایه شده برای تهیه انواع ترشی مصرف می‌شود و گاهی نیز به غلط به آن نام انگلیسی shallot داده می‌شود که در واقع این نام انگلیسی معادل نام لاتینی گیاه .Allium ascalonicum L است که در بعضی از منابع موسیر نامیده شده درحالی‌که این گیاه در ایران نمی‌روید و عنوان نام فارسی موسیر برای آن کاملاً اشتباه است (۴). موسیر طعمی مانند سیر دارد و پودر آن به عنوان یک افزودنی خوشمزه یا ادویه به انواع غذاها مانند سالاد، ترشی، ماست و سس‌های مختلف اضافه می‌شود (۵ ، ۶ و ۷). علاوه براین، به عنوان یک گیاه دارویی ارزشمند مطرح شده است (۵، ۶ و ۸). در ایران سال‌های زیادی پیاز آن به‌عنوان یک داروی محلی برای درمان بیماری‌های روماتیسمی، التهابی، کاهش فشارخون، آرتریت، اسهال و درد معده توصیه می‌شود (۹). بررسی‌های اخیر اثر ضد انگلی عصاره هیدروالکلی (۱۰) و ضد باکتریایی عصاره آبی موسیر (۱۱) و همینطور توقف رشد تریکوموناس واژینالیس (۱۲) را نشان داده است. پیازهای موسیر در درمان اختلالات روماتیسمی و التهابی مورد توجه زیادی قرار گرفته‌اند (۱۳). همچنین، خواص دارویی مختلفی مانند آنتی تریکوموناس، اثرات ضد انعقادی، ایمن سازی (۵ ، ۶ و ۷) و خواص ضد سرطان (۷) نیز برای موسیر گزارش شده است.

تکثیر موسیر می‌تواند از طریق بذر و پیازهای آن انجام گیرد (۱۴). موسیر برای غلبه بر خواب پیازها و بذر، تحریک رشد ساقه‌ی بذر، تولید مثل پیازها و بذرهای واقعی به شرایط خاص آب و هوایی (مناطق خیلی سرد تا نیمه سرد در ارتفاعات زیاد معمولاً بیش از ۱۰۰۰ متر از سطح دریا) و همینطور مدیریت دقیق کشاورزی احتیاج دارد. برای کشت موسیر، پیازهای مادر در پاییز کاشته شده و طی زمستان سرما دیده می‌شوند. گیاهان در ماه‌های اردیبهشت تا خرداد گل می‌کنند و در انتهای بهار بعد (خرداد تا تیر ماه) پیاز آن برداشت می‌شود. حدود ۱/۵ تا ۵ کیلوگرم در هکتار بذر یا ۱/۲ تا ۲ تن در هکتار پیاز با فاصله پیاز ۱۵*۲۰ سانتی‌متر و ‌تراکم ۲۰ پیاز در مترمربع برای تولید پیاز موسیر مورد نیاز است (۱۶). جوانه‌زنی پیاز موسیر زمانی که دما به بیش از ۳/۳ تا ۵/۹ درجه سانتیگراد می‌رسد و رشد مناسب گیاه زمانی که دما ۱۳ تا ۲۴ درجه سانتیگراد است اتفاق می‌افتد. در ارتفاعات زیاد گلدهی بطور طبیعی در ۹ تا ۱۲ درجه سانتیگراد در طول روزهای بلند انجام می‌گیرد درحالی‌که در ارتفاعات کم و دمای بیشتر از ۲۶ درجه سانتیگراد از توسعه‌ی ساقه‌ی گل و گلدهی جلوگیری می‌کند (۱۷ و ۱۸). بذر واقعی موسیر به حدود ۲۱ تا ۶۰ روز برای شکستن خواب بذر و حدود ۲۵ روز برای رشد جوانه در گلخانه قبل از انتقال نشا به زمین اصلی نیاز دارد (۱۸). مطالعات نسبتاً محدودی در مورد پرورش موسیر در ایران انجام شده و تنها به تعیین تنوع ژنتیکی در جمعیت طبیعی آن محدود شده است (۹).

با توجه به نیاز گسترده به این گیاه در صنایع غذایی، دارویی و همچنین آسیب به زیستگاه‌های طبیعی به دلیل برداشت زیاد و پاسخگو نبودن آنها، شرکت کشاورزی گلدشت در جهت مرتفع کردن این نیاز و تولید محصول با کیفیت از سال‌های گذشته اقدام به کشت گسترده گیاه موسیر کرده است و هم اکنون آماده‌ی عرضه‌ی بذر واقعی، پیاز و ساقه گل‌دار موسیر به‌صورت زینتی (گل شاخه بریده) می‌باشد.

1. Panahandeh J., and Mahna, N. (2011). The Karyomorphology of Allium hirtifolium Bioss., a Less Known Edible Species from Iran. Journal of Plant Physiology and Breeding. 1(2), 53-57.
2. Fattorusso E, Iorizzi M, Lanzotti V, TaglialatelaScafati O. (2002). Chemical composition of shallot (Allium ascalonicum Hort.). J Agric Food Chem 50(20), 5686-90.
3. Barile, E., Capasso, R., Izzo AA., Lanzotti, V., Sajjadi, E., Zolfaghari, B. (2005). Structure-activity relationships for saponins from Allium hirtifolium and Allium elburzense and their antispasmodic activity. Planta Med 71(11), 1010-8.
4. Identification of medicinal and aromatic plants of Iran. Farhang moaser publisher. Mozaffarian, V.,2012. pages 613-612. (Persian).
5. Jafarian, A., Ghannadi, A., and Elyasi, A. (2003). The effects of Allium hirtifolium Boiss. on cell-mediated immune response in mice. Iranian Journal of Pharmaceutical Research 2, 51-55.
6. Taran, M., Rezaeian, M., and Izaddoost, M. (2006). In vitro anti trichomonas activity of Allium hirtifolium (Persian Shallot) in comparison with metronidazole. Iranian Journal of Public Health 35, 92-94.
7. Ghodrati Azadi, H., Ghaffari, S.M. Riazi, G.H., Ahmadian, S., and Vahedi, F. (2008) Antiproliferative activity of chloroformic extract of Persian Shallot, Allium hirtifolium, on tumor cell lines. Cytotechnology 56(3),179–۱۸۵.
8. Ebrahimi, R., Zamani, Z., and Kashi, A. (2008). Genetic diversity evaluation of wild Persian shallot (Allium hirtifolium Bioss.) using morphological and RAPD markers. Scientia Horticulturae 119, 345-351.
9. Asili, A., Behravan, J., Naghavi, M.R., and Asili, J. (2010). Genetic diversity of Persian shallot (Allium hirtifolium) ecotypes based on morphological traits, allicin content and RAPD markers. J. Med. Aromat. Plants. 1, 1–۶.
10. Amnzadeh, Y., Izaddoust, M., Soltanpour, E., Taheri, M., Khalifegholi, M., Kalantari, N., Taran, M., Sadat Ebrahimi, S. (2006). Inhibit effect of Allium hirtifolium boiss. (Persian shallot) hydroalcoholic extract on the growth of Leishmania infantum in vitro. J Med Plants; 5, 48-52.
11. Ashrafi, F., Akhavan Sepahi, A., Kazemzadeh, A., (2004). Effect of aqueous extract of shallot (Allium ascalonicum) on inhibition of growth of Pseudomonas aeroginosa. Iranian J. Pharm. Res. 2, 71.
12. Rahbar, M., Hoseini Taghavi, S.A., Diba, K., Haidari, A., 2006. In vitro antibacterial activity of shallot (Allium ascalonicum) crude juice. J. Inst. Med. Plants 13,15.
13. Amin GR. Popular Medicinal Plants of Iran. Vol. 1 Iranian Ministry of Health Publication, Tehran (1991) 37 (Persian)
14. Panahandeh, J., Farhadi, N., Motallebi-Azar, A.R., Alizadeh. S. (2016). Improved in vitro culture and multiplication of different Allium hirtifolium Bioss. Ecotypes. Acta Horticulturae, 105-110.
15. Dashti, F., Ghahremani-Majd, H., Esna-Ashari, M. (2012). Overcoming seed dormancy of mooseer (Allium hirtifolium) through cold stratification gibberellic acid, and acid scarification. J. For. Res. 23, 707–۷۱۰.
16. Askari-Khorasgani, O.,Pessarakli, M. (2019). Agricultural management and environmental requirements for production of true shallot seeds – a review. Advances in Plants & Agriculture Research 9 (2), 318-322.
17. Sabzevari S, Kafi M, Banayan, et al. (2015). Study of thermal requirements and growth and yield characteristics of two Persian shallot species Allium altissimum Regel and A. hertifulium Bioss. By using different treatments including planting density, cultivated bulb weight, and removing flowering stalk.Agroecology.6 (4), 836‒۸۴۷.
18. Farhadi N, Alizadeh Salteh S. (2018). The effect of Forchlorfenuron on bulblet formation, antioxidant characteristics and phytochemicals compounds of persian shallot (Allium hirtifolium). Journal of Horticultural Sciences. 31(3), 565‒۵۷۶.