عروسک پشت پرده، گیاهی با نام خنده دار اما بسیار مفید

فهرست مطالب:

مقدمه
گیاهشناسی
تاریخچه
شرایط اقلیمی
زراعت
مواد موثره و ترکیب شیمیایی
خواص درمانی
نحوه مصرف
منابع

مقدمه:

عروسک پشت پرده گیاهی بسیار زیبا و جذاب که به دلیل خاصیت ضد‌باکتری، ضد‌درد و آنتی‌اکسیدانی در درمان انواع بیماری‌ها از قبیل اختلالات ادراری، نقرس، یرقان و مشکلات مثانه کاربرد دارد. این گیاه چندساله از خانواده Solanaceae است که سایه و خاک مرطوب را برای رشد ترجیح می‌دهد و با نام لاتین Chinese lantern شناخته شده است. این مقاله اطلاعاتی در مورد این گیاه جذاب و شرایط کاشت آن را بیان می‌کند:

گیاهشناسی:

عروسک پشت پرده با نام علمی(Physalis alkekengi) گیاهی علفی، هرمافرودیت از خانواده سیب زمینی، چندساله و دارای ریشه افقی است. گونه قرمز آن به ارتفاع ۲۰ تا ۶۰ سانتی‌متر و گونه زرد آن به ارتفاع ۵۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر می‌باشد. این گیاه دارای ساقه راست و زاویه‌دار، بدون کرک و تنها در قسمت‌های فوقانی دارای کرک‌های کوتاه، برگ‌های متناوب و بیضوی، لوزی و یا قلبی شکل به طول ۵ تا ۱۲ سانتی‌متر و عرض ۴ تا ۹ سانتی‌متر، نوک تیز، حاشیه ساده یا کمی دندانه‌دار و نامنظم به رنگ سبز تیره و گل‌های کوچک، زنگوله‌ای شکل و سفید است. کاسه گل کرک‌دار و ابتدا کوچک و استکانی شکل، به طول ۴ تا ۷ میلی‌متر و دارای ۵ دندانه است که پس از گرده افشانی و لقاح می‌روید و به تدریج تبدیل به کیسه متورم و پوشاننده میوه می‌شود. قسمت برجسته این گیاه، حفاظ دور میوه است که شبیه یک فانوس چینی می‌باشد و در اواخر تابستان از به هم پیوستن و رشد کاسه گل در اطراف هر میوه رسیده شکل می‌گیرد و میوه قرمز مایل به نارنجی و یا زرد گیلاس مانند آن، درون این حفاظ نمایان می‌شود که ظاهری بسیار زیبا به گیاه می‌بخشد. به همین دلیل است که این گیاه را عروسک پشت پرده می‌نامند(۱)(۲)(۳).

تاریخچه:

گیاهان سرده‌ى فیسالیس در همه جهان یافت می‌شود و شامل ۱۲۰ گونه در جهان و دو گونه در ایران هستند. عروسک پشت پرده به حالت خودرو در زمین‌های آهکی مزارع و بستان‌ها می‌روید و اغلب پراکنش آن در آسیا(ایران، هند، ژاپن و چین) و اروپا(اسپانیا، ایتالیا و ترکیه) گزارش شده است، اما در اصل بومی ژاپن و جنوب شرقی اروپا است(۴). پراکندگی این گیاه در ارتفاعات تا حد ۱۵۰۰ متری دیده شده است. در ایران در تهران و اطراف آن، نواحى مرکزى، اصفهان، کرمانشاه، گرگان، بندر گز، آذربایجان، سیستان و بلوچستان، کلاردشت مازندران، چالوس، نوشهر، قائمشهر، شهسوار، رامسر، رشت، اسالم و خلخال می‌روید(۵).

شرایط اقلیمی:

خاک با بافت سبک(شنی)، متوسط(لومی) و سنگین(رس) مناسب کشت عروسک پشت پرده می‌باشد. این گیاه می‌تواند به صورت نیمه سایه و یا بدون سایه رشد کند. عروسک پشت پرده خاک مرطوب را ترجیح می‌دهد و حداکثر جوانه زنی آن در دمای ثابت ۳۵ درجه سانتی‌گراد صورت گرفته و تمامی بذور در تناوبی از نور و تاریکی جوانه می‌زنند ولی در تاریکی قدرت جوانه زنی آنها کاهش می‌یابد. برخی فیسالیس‌ها به سرما حساس هستند، اما برخی دیگر مانند Physalis alkekengi در زمستان به خواب رفته و مقاومت خوبی در برابر یخ زدگی نشان می‌دهند(۶).

زراعت:

تکثیر گونه‌هاى یک‌ساله به وسیله بذر و چند‌ساله‌ها از طریق تقسیم گیاه و قلمه‌ى ساقه‌هاى چوبى نرم در بهار امکان پذیر است(۵). برای کشت مستقیم از طریق بذر می توان پس از آماده نمودن زمین، بذر‌ها را به مدت ۲۴ ساعت در آب ولرم خیس کرده و سپس آنها در عمق ۰.۵ تا ۲ سانتی‌متر و در فاصله ۲۰ تا ۴۰ سانتی‌متر از هم کاشت. عروسک پشت پرده نیاز آبی متوسطی دارد و تا زمان جوانه زنی باید سطح خاک را مرطوب نگه داشت. همچنین می‌توان به صورت غیر مستقیم نیز این گیاه را کشت کرد. برای این منظور در فصل بهار یا پاییز بذرهای این گیاه را در سینی نشاء یا گلدان کاشته و باید تا زمان جوانه زنی هر روز گیاه را با آبپاش آبیاری کرد. جوانه زنی بذور طی ۲ هفته در دمای گلخانه ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد صورت می‌گیرد. زمانی که گیاه به حد معینی از رشد رسید، می‌توان نشاءها را در فاصله بین ردیف‌ها 50 و بین گیاهان ۳۰ سانتی‌متر به زمین اصلی انتقال داد. پس از انتقال نشاء باید بلافاصله آنها را آبیاری کرد. آبیاری مزرعه به روش نواری و به صورت سه روز در میان توصیه می‌شود. با توجه به عدم شیوع آفات و امراض در طی دوره رویش این گیاه از سموم شیمیایی استفاده نمی‌شود و کنترل علف‌های هرز به روش دستی در طول دوره رشد انجام می‌گیرد(۷).

تکثیر رویشی عروسک پشت پرده از طریق قلمه زدن در اوایل تابستان صورت می‌گیرد. در اوایل تابستان می ‌توان شاخه‌هایی را که دارای ساقه زیر زمین زیادی هستند را در ارتفاع ۸-۱۰ سانتی‌متری از سطح زمین برش داد و درون گلدان های جداگانه کشت کرد. گلدان‌های حاوی قلمه‌ها را در سایه یا گلخانه تا زمان رشد مناسب نگهداری و سپس می‌توان در اواخر تابستان به زمین اصلی منتقل کرد.

مواد موثره و ترکیب شیمیایی:

آلکالوئیدها و گلوکوکورتیکوئیدها ترکیبات شیمیایی اصلی عروسک پشت پرده هستند. میوه P. alkekengi حاوی لیکوپن، آلکالوئید، ترکیبات اتانولی، اسید سیستریک و مقدار زیادی ویتامین C (۲ برابر لیمو) است(۱)(۲). فیزالین‌های گروه ترپنوئی F, B, N, L و دی هیدرو فیزالین در ریشه و بخش‌های هوایی این گیاه خاصیت درمانی قابل توجهی دارد.

خواص درمانی:

عروسک پشت پرده سالهای زیادی است که به عنوان گیاه دارویی شناخته می‌شود و خواص دارویی قابل توجهی دارد. از خاصیت دارویی برگ، میوه، ریشه و گل فیسالیس در درمان بیماری‌ها استفاده می‌کنند(۸). عروسک پشت پرده ضدتب، ضدالتهاب، ضدتومور، ضدباکتری، ضددرد، ضدسرفه، ملین و ضدنفخ است. این گیاه در معالجه بیماری‌های ادراری و پوستی استفاده می‌شود. میوه عروسک پشت پرده ادرار‌آور و دفع اوریک اسید را تسریع می‌کند و در درمان تب، سوزاک، زخم معده، اختلالات قلبی عروقی، تصفیه کننده خون، نقرس، روماتیسم، یرقان، هپاتیت و اختلالات کلیوی و مثانه به شدت توصیه می‌شود(۹). تحقیقات پزشکی مدرن نشان داده است که P. alkekengi بر روی سیستم ایمنی، سرطان، هورمون‌های تیروئید، آنزیم‌های کبدی، هورمون‌های جنسی و تولید مثل نیز موثر است. از طریق کاهش نفوذ نوتروفیل‌ها باعث کاهش التهاب، متوقف کردن سلول‌ها در مرحله G2 و میتوز مانع رشد سلول سرطانی، افزایش پروتئین پلاسما که موثر در افزایش هورمون تیروئید و وجود اسید آسکوربیک، پلی‌فنول و آنتی‌اکسیدان‌ها در این گیاه تاثیر در آنزیم‌های کبدی دارد. از میوه این گیاه دارویی هموپاتی تهیه شده و در زایمان‌های زودرس استفاده می‌شود. برگ‌ها و ساقه‌ها در معالجه ضعف ناشی از مالاریا و برای افراد ضعیف یا کم خون استفاده می‌شود. همچنین از برگ‌های تازه به صورت موضعی در درمان التهابات پوستی و جوش استفاده می‌شود. مصرف بیش از حد این گیاه باعث سقط جنین در خانم‌های باردار می‌شود.(۱)(۸)(۱۰)(۱۱)(۱۲)(۱۳)

نحوه مصرف:

بیشترین قسمت مورد استفاده عروسک پشت پرده برگ و میوه‌ی آن می‌باشد. مصرف روزانه ۴-۲ گرم میوه این گیاه در درمان یرقان مفید است، اما به دلیل سمیت آن باید حتما زیر نظر پزشک مصرف شود. دم‌کرده و یا جوشانده‌ی عروسک پشت پرده خاصیت ضدالتهابی و ضدعفونی کننده دارد و برای مبتلایان به آسم و نقرس و روماتیسم مفید است(۱۴). به این منظور می‌توان دو گرم میوه خشک آن در ۱۵۰ سی‌سی آب‌ دم کرد.

دم‌کرده‌ی سه گرم میوه عروسک پشت پرده در ۳۰۰ سی‌سی آب و مصرف آن سه فنجان در روز(یک فنجان صبح ناشتا و دو فنجان دیگر در طول روز) ادرارآور و دفع اوریک اسید را تسریع می‌کند. برای درمان بیماری‌های زخم مجاری ادراری، بواسیر، هپاتیت، ناراحتی‌های پوستی مانند جوش می‌توان از مخلوط روغن با سوخته میوه عروسک پشت پرده استفاده کرد. همچنین از برگ آن ضماد تهیه شده و برای نرم کنندگی پوست مصرف می‌شود. عروسک پشت پرده دارای اثر استروژنی یا آنتاگونیست استروژنی است که می‌تواند اثر مثبت یا منفی بر روی چرخه قاعدگی داشته باشد و به عنوان داروی سقط جنین و یا جلوگیری از بارداری مصرف شود. لازم به ذکر است که تجویز و استفاده از این گیاه بدون دستور پزشک خطرناک است و استفاده خودسرانه و بدون دلیل از عروسک پشت پرده مانع از بارداری می‌شود و زیاده‌روی در مصرف آن، ایجاد مسمومیت می‌کند و مرگ‌آور است.

منابع: